معرفی انواع فلز مورد استفاده در ساخت بدلیجات و روکش‌های آن‌ها

ایرانیان از دیرباز با استفاده از چوب و مهره های رنگی ساخت زیور آلات را آغاز کردند. رفته رفته با کشف معادن طلا و نقره و سنگ های قیمتی، ساخت زیورآلات و بدلیجات رواج پیدا کرد و به نوعی تجارت تبدیل شد. در گذشته به علت قیمت بالای طلا و نقره، طرفداران بدلیجات قشر ضعیف و متوسط جامعه بودند، اما امروزه با دنیای جدیدی از بدلیجات مواجه هستیم که دیگر توجه قشر خاصی از جامعه را در برنمی گیرد. بلکه مدل ها و طرح های متنوع آن باعث شده بدون در نظر گرفتن قیمت پایین، جایگزین طلا و نقره شوند.

اگر می‌خواهید با انواع فلز بدلیجات آشنا شوید و بدانید هر فلز چه ویژگی‌هایی دارد و یا آبکاری بدلیجاتی که قصد خریدش را دارید چیست، در این مقاله همراه ما باشید تا اطلاعات بی‌نظیری درباره ویژگی‌های هر یک از این مواد کسب کنید.

پرکابردترین و پرطرفداترین زیورآلات و بدلیجات آن‌هایی هستند که با فلز ساخته شده‌اند. فلزات ویژگی‌های مختلفی دارند که باعث می‌شود از آن‌ها در صنایع مختلف استفاده شود. صنعت ساخت زیورآلات، بدلیجات و جواهرات هم از این قاعده جدا نیست.

از آنجایی که فلزات از نظر مقاومت و سختی یا راحتی در برابر چکش خواری و فرم دهی، وزن، ایجاد یا عدم ایجاد حساسیت، قیمت، دوام و استحکام و طول عمر، درخشندگی، رنگ‌پذیری و دوام رنگ با یکدیگر متفاوت هستند، به صورت خالص نمی‌توان از آن‌ها استفاده کرد و اغلب جهت افزایش کیفیت، چند فلز را با هم ترکیب می‌کنند که به آن آلیاژ گفته می‌شود. بدون وجود انواع فلزات و آلیاژها نمی‌توان بدلیجات متنوعی تولید کرد.

حتی فلزات گران‌قیمت مثل طلا و نقره هم به صورت آلیاژ مورد استفاده قرار می‌گیرند. اضافه کردن فلزات ارزان قیمت به طلا و نقره نه تنها از ارزش آنها کم نمیکند، بلکه ویژگی های بهتری از جمله مقاومت در برابر سایش به آنها اضافه می کند. آلیاژها نهایتا باعث به وجود آمدن زیورآلات زیبا و درخشان با طول عمر بالاتر می شوند.

این را در نظر داشته باشید که مهم‌ترین عامل در تضمین کیفیت بدلیجات، نوع فلز به کار رفته در بدنه آن و روکشی هست که روی آن کار شده است. به منظور افزایش طول عمر بدلیجات، جلوگیری از ایجاد حساسیت، زنگ‌خوردگی یا تغییر رنگ و درخشندگی از روکش استفاده می‌شود.

نوع ماده به کار رفته برای روکش فلز بدلیجات شامل، آب طلا و نقره، تیتانیوم و رادیوم است که هر کدام با درجه‌ها و ضخامت‌های متفاوت روکش می‌شوند. با شناخت انواع جنس و فلز بدلیجات و روکش و آبکاری آن‌ها می‌توانید با خیال راحت اقدام به خرید کنید.

فلزات به کار رفته در ساخت بدلیجات

فلزات و آلیاژهایی که برای ساخت بدلیجات استفاده می‌شوند شامل مواردی هستند که در ادامه هر کدام را به صورت مختصر توضیح می‌دهیم.

بدلیجات با آبکاری طلا
کیست که طلا را نشناسد. این فلز گران‌قیمت در فلز بدلیجات هم پراستفاده‌ است. طلا پراستفاده‌ترین ماده برای فلز زیورآلات و جواهرات شیک و زیباست و در ساخت بدلیجات از طریق روکش آب طلا استفاده می‌شود. روکش آب طلا، در واقع ترکیب طلا و یک فلز دیگر است که به صورت لایه‌ای با ضخامت استاندارد و مشخص روی نقره یا فلزات دیگر کشیده می‌شود.

روکش آب‌ طلا، گران‌ترین و باکیفیت‌‌ترین روکش در بدلیجات است که معمولا در 3 کیفیت 14 عیار، 18 عیار و 24 عیار بر روی بدلیجات کشیده می‌شود و بر همین اساس روی کیفیت و قیمت محصول تاثیر می‌گذارد. روکش آب‌ طلا علاوه بر زیبایی و درخشندگی، از اکسید شدن فلزات جلوگیری می‌کند، تغییر رنگ نمی‌دهد و کاملاً ضد حساسیت است. بدلیجات با روکش آب‌ طلا در ۲ رنگ زرد و سفید در بازار عرضه می‌‌شوند.

رنگ طبیعی طلا زرد است و برای اینکه به رنگ سفید در بیاید، آن را با فلزاتی مثل نقره، پالادیوم، نیکل، مس و روی ترکیب می‌کنند و بعد به منظور افزایش درخشندگی و استقامت، روکشی از پلاتین یا رادیوم به آن اضافه می‌کنند. به این کار هم روکش آب طلا سفید گفته‌ می‌شود.

بدلیجات با آبکاری نقره
فلز بدلیجات با آبکاری نقره نسبت به بدلیجاتی که دارای روکش آب‌ طلا هستند بسیار ارزان‌تر می‌باشند. وقتی می‌گوییم بدلیجات با آبکاری یا روکش نقره یعنی بدلی که روکش نقره گرفته و کاملاً شبیه نقره است. ضخامت روکش آب نقره بر روی بدلیجات متفاوت است و هر چقدر ضخامت این آبکاری بیشتر باشد مقاومتش در برابر خوردگی یا ساییدگی بیشتر می‌شود.

استفاده مداوم از بدلیجات با روکش نقره سبب می‌شود که روکش آن‌ها کم‌کم از بین‌ رفته و به رنگ زرد تبدیل شود؛ به‌ همین دلیل بدلیجات با روکش نقره را نمی‌توان در دسته بدلیجات رنگ ثابت قرارداد.

بدلیجات با آبکاری پلاتین
پلاتین فلزی بسیار بادوام و کمیاب است و به‌ هیچ‌ عنوان اکسید نمی‌شود و تغییر رنگ نیز نمی‌دهد. پلاتین هم به‌ صورت خالص و هم به‌ صورت آلیاژ که ترکیبی از این فلز با مس یا کبالت است در ساخت بدلیجات به کار برده می‌شود. آلیاژ پلاتین نسبت به خود فلز پلاتین مقاوم‌تر است و از این‌ رو طراح‌ها بیشتر از آلیاژ پلاتین برای ساخت بدلیجات استفاده می‌کنند.

بدلیجات با آبکاری پالادیوم
پالادیوم هم جزو فلز بدلیجات است که بسیار کمیاب می‌باشد؛ حتی کمیاب‌تر از پلاتین و طلاست و به همین دلیل یکی از گران‌ترین فلزات دنیاست. این فلز از خانواده پلاتین است و رنگ سفید و براق دارد. این فلز ارزشمند معمولاً به دو شکل خالص و آلیاژ در کنار فلزاتی مثل رادیوم، طلا، پلاتین و… استخراج می‌شود.

جواهرات پالادیومی ظاهری کاملاً شبیه پلاتین دارند. رنگ سفید، کیفیت بالا، درخشش بالا، رنگ ثابت بودن، سیاه نشدن در مجاورت هوا، ضد حساسیت بودن و سبکی از ویژگی‌های این فلز به خصوص می‌باشد. همین طور در مقابل خوردگی و لک افتادن مقاوم هستند. به همین دلیل گزینه خوبی برای استفاده روزانه و هدیه دادن می‌باشد.

بدلیجات با آبکاری رادیوم
یکی از بهترین جنس فلز بدلیجات و آبکاری‌ها، رادیوم است. رادیوم یک فلز گران‌بها و باارزش از خانواده پلاتین می‌باشد که در صنایع مختلفی کاربرد دارد. این فلز می‌تواند 10 تا 25 برابر قیمت طلا ارزش‌گذاری شود. روکش رادیوم حتی با ضخامت کم، دوام زیادی در برابر انواع ساییدگی دارد و رنگ و نمای آن خیلی دیر تغییر می‌کند. رادیوم نسبت به فلزهای دیگر کمی گران‌تر است. این فلز به رنگ نقره‌ای سفید است و بدلیجاتی که با رادیوم روکش شده‌اند به زیبایی روکش آب طلا سفید هستند. اگر جزو افرادی هستید که پوستتان حساس است و به زیورآلات بدلی حساسیت نشان می‌دهد این نوع از بدلیجات بهترین گزینه برای شماست چون به دلیل عدم وجود فلز نیکل (فلز حساسیت زا) در روکش رادیوم به راحتی و بدون ایجاد مشکل می‌توانید از این نوع بدلیجات استفاده کنید.

بدلیجات استیل
یکی دیگر از انواع جنس فلز‌ بدلیجات، زیورآلات استیل هستند که محکم و با استقامت می‌باشند. استیل بسیار زیبا بوده و دارای درخشندگی خاصی است. همچنین بدلیجات استیل ضد حساسیت بوده و در طول استفاده دچار خش، لک و تغییر رنگ نمی‌شوند. استیل جزو بدلیجات رنگ ثابت است که همین خصوصیاتش باعث پرطرفدار بودن آن نسبت به دیگر فلزات شده است.

با ترکیب شدن کروم به آهن، استیل ضد زنگ یا استنلس استیل بدست می‌آید که از مقاومت بالایی برخوردار است. این نوع استیل در ساخت بدلیجات مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدلیجات استیل با توجه به کیفیت استیل به کار برده شده در آن‌ها قیمت‌های متفاوتی دارند و برای افرادی که ورزش‌های آبی انجام می‌دهند یا افرادی که دائم دست خود را با آب می‌شویند گزینه مناسب‌تری می‌باشند.

بدلیجات تیتانیوم
یکی دیگر از انواع روکش فلز بدلیجات تیتانیوم است که برای جلای سفید رنگ بدلیجات از آن استفاده می‌شود. این فلز سفید رنگ است اما برق آن به طلای سفید نمی‌رسد. کیفیت تیتانیوم در نوع معمولی از آب طلای سفید ضعیف‌تر اما از روکش نقره قوی‌تر است. قیمت بدلیجات با این جنس معمولاً مناسب است ولی افرادی که حساسیت پوستی دارند زیاد نمی‌توانند از این بدلیجات استفاده کنند. این فلز بسیار سبک و در برابر شرایط آب و هوایی حساس است و امکان دارد رنگش را از دست بدهد. بدل آبکاری شده با تیتان ماندگاری و ثبات رنگ پایینی داشته و پس از یک دوره استفاده در صورتی که با عرق انسان در ارتباط باشد، رنگ خود را از دست داده و سیاه خواهد شد.

بدلیجات مس
مس یک فلز بسیار نرم و قابل انعطاف با رنگ قرمز یا نارنجی است که علاوه بر مصارف دیگر مثل ساخت ظروف، در ساخت زیورآلات هم کاربرد دارد. رنگ خاص فلز مس و جلا و دوام خوب آن سبب استفاده این ماده در ساخت بدلیجات شده‌ است. فلز مس نه‌ تنها آلرژی‌‌زا نیست بلکه خواص درمانی هم دارد. زیورآلات مسی رنگ خود را به راحتی از دست نمی‌دهند. اما ممکن است در صورت استفاده مداوم، بر روی دست یا بدن شما آثاری از آن باقی بماند. این آثار به دلیل واکنش مس و عرق بدن شما است. تنها نکته در استفاده از زیورآلات مسی روش نگهداری از آن است که در مجاورت رطوبت و هوا اکسید شده و کمی تغییر رنگ داده و تیره می‌شود. البته به‌ همین میزان، به آسانی نیز با چند قطره ماده قلیایی خانگی همچون گوجه‌ فرنگی براقی خود را به دست می‌آورد.

بدلیجات برنج
برنج یک آلیاژ است که از ترکیب روی و مس ساخته می‌شود و نسبت ترکیب این‌ دو تعیین کننده نوع برنج است. آلیاژ برنج در بسیاری از صنایع یک ماده‌ی پرکاربرد و اساسی است. متداول‌ترین استفاده‌ برنج در ساخت ظروف است. آثار باستانی بسیاری از این جنس آلیاژ در مصر، چین و هند یافت شده که نشان از قدمت استفاده از برنج در ساخت زیورآلات دارد.

آلیاژ برنج رنگی تقریبا زرد دارد که شبیه به رنگ طلاست. این فلز علاوه بر درخشندگی، انعطاف پذیری بالایی هم دارد و با استفاده از آن می‌توان بدلیجات پرنقش و نگاری تولید کرد. اگر به خوبی از بدلیجات برنج استفاده کنید، سال‌های سال درخشندگی‌شان را از دست نمی‌دهند و مثل روز اول برای شما کار می‌کنند. تنها ایراد این فلز این است که نسبت به استیل حساسیت بیشتری برای پوست ایجاد می‌کند. با توجه به اینکه این فلز نسبت به فلزات دیگر واکنش سریع‌تری در محیط نشان می‌دهد، برای کسانی که حساسیت پوستی دارند گزینه مناسبی نیست. البته راهکار برطرف کردن این مشکل آبکاری آن با آب طلاست که جلوی حساسیت پوستی را می‌گیرد.

بدلیجات برنز
برنز که نام دیگر آن مفرغ می‌باشد آلیاژی است که از مس و قلع ساخته می‌شود و به رنگ طلایی مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود. رنگ زیبای آلیاژ برنز به علت وجود قلع در آن است و از آنجا که قلع نسبت به فلز روی، گران‌تر است، همین موضوع باعث شده برنز ارزش بیشتری داشته باشد.

برنز آلیاژی نسبتاً سخت است و به همین دلیل برای طرح‌های ساده زیورآلات استفاده می‌شود. این فلز در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهد. بدلیجات برنز به منظور حفظ جذابیت، باید از رطوبت و مواد شیمیایی دور باشند. برنز ما را بیشتر یاد مدال‌های مسابقات ورزشی می‌اندازد؛ ولی این به این معنی نیست که این فلز کم ارزش است. برنز از گذشته به عنوان یکی از فلزات با ارزش شناخته می‌شد. به همین دلیل در مسابقات بسیار قدیمی مثل المپیک، از این فلز به عنوان جایزه استفاده می‌شود.

بدلیجات روی
روی از دیگر فلزاتی است که به عنوان فلز بدلیجات به کار رفته است. روی یا زینک چهارمین فلز پرکاربرد دنیا به شمار می‌رود و قرن‌ها قبل از اینکه به عنوان یک فلز شناخته شود از آن برای ساخت برنج (آلیاژ روی و مس) و اهداف دارویی استفاده می‌شد. روی یک فلز سفید رنگ مایل به آبی است. فلز روی ماده منحصر به فردی است که در هر صنعتی ردپایی از آن پیدا می‌شود.

در ساخت زیورآلات هم از روی به عنوان یک روکش بادوام و رنگ ثابت استفاده می‌شود. این فلز با رنگ خاص خود طرفداران ویژه‌ای در دنیای بدلیجات دارد. البته به یاد داشته باشید که این فلز نیاز به مراقبت زیادی دارد. مواد شیمیایی دشمن روی بوده و این فلز در تماس با خوشبو کننده‌ها و مواد شوینده واکنش داده و رنگ خود را از دست می‌دهد.

بدلیجات تنگستن
یکی از فلزاتی که استفاده زیادی در دنیای زیورآلات و مد دارد فلز تنگستن است. این فلز بسیار سنگین است و رنگ اصلی آن از نقره‌ای تا سفید شیری متغیر است. این فلز بر روی پوست ایجاد حساسیت نمی‌کند. مقاومت بالا، مقاوم در برابر ضربه و خط و خش، ثبات رنگ و درخشش و جلای زیاد از ویژگی‌های دیگر این فلز است.

بدلیجات کبالت
کبالت فلزی است با طول عمر بالا و به مراتب از تمام فلزات به کار رفته در صنعت زیورآلات از جمله طلا، نقره، پلاتین، پالادیوم، تیتانیوم و استیل سرسخت‌تر و مقاوم‌تر است. مقاومت این فلز در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی به حدی بالاست که در ساخت موتورهای جت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقاومت این فلز در برابر تغییر رنگ بسیار بالاست و وزنش هم به مراتب پایین‌تر از سایر فلزات می‌باشد.

از زمان‌های بسیار قدیم از رنگدانه‌های آبی با پایه کبالت (آبی کبالت) برای ساخت جواهرات و شیشه‌هایی با رنگ متمایز آبی استفاده می‌شد. جالب است بدانید کبالت نقش مهمی در بدن انسان دارد. برای مثال بخشی از ویتامین B12 را تشکیل می‌دهد و از طریق آشامیدن آب، تنفس هوا، خوردن غذاهایی که حاوی این عنصر هستند و تماس پوست وارد بدن انسان می‌شود.

این فلز براق و خاکستری-نقره‌ای رنگ به دلیل قیمت مناسب و تحمل‌پذیری بالا در برابر خط و خش بسیار مورد توجه کمپانی‌های ساخت زیورآلات قرار گرفته است. به دلیل مقاومت بالای این فلز در برابر چکش‌خواری و ایجاد طرح و نقوش از این فلز معمولاً برای طرح‌های ساده‌تر استفاده می‌شود. زیورآلات ساخته شده از فلز کبالت باعث ایجاد حساسیت و یا خارش بر روی پوست نمی‌شوند.

سخن پایانی

اگر بخواهیم به یک جمع بندی پایانی از تمام فلزاتی که برای ساخت زیورآلات و بدلیجات استفاده می شود برسیم، باید بگوییم استیل از میان تمام فلزاتی که برای تهیه زیورآلات به کار گرفته می شود، بهترین کارایی و بالاترین درخشندگی را دارد. خاصیت ضد حساسیت پوستی نیز از دیگر مواردی به شمار می آید که استیل را در میان فلزات متمایز کرده است.
دنیای زیورآلات دنیای زیبا و جذابی است که هر انسان صاحب ذوق و سلیقه را به سوی خود می کشاند. طرح و ایده های خلاقانه سبب شده که دیگر استفاده از آن ها به قشر و جنسیت خاصی تعلق نگیرد و افراد بدون در نظر گرفتن سن و جنسیت به سراغ آن ها بروند. خاصیت درمانی و انرژی بخشی برخی از فلزات، از دیگر عوامل استقبال عمومی آن ها به شمار می آید. اگر اهل مراقبت از زیور آلات بدلی هستید، با خیال راحت آن ها را تهیه کنید و از مصرف آن ها برای مدتی متمادی لذت ببرید.